Disclaimer
Les 3: Leef met me mee!
Download hier de PDF
van de digitale presentatie
In de opera komen de elementen "muziek" en "verhaal" wel heel dicht bij elkaar. In het langstlopende 3D entertainmentgenre is een lange ontwikkeling te zien in de manier waarop muziek is ingezet om het verhaal, de personages en de emotionele inhoud met zo veel mogelijk expressieve kracht vorm te geven. Bij opera is niet de tekst, maar de muziek de eigenlijke verteller; daarom is de naam van de componist belangrijker dan die van de librettist.
Bekeken fragmenten
Verdi - Aida (1871)
In de laatste duet-aria 'O Terra Addio' van de opera 'Aida' laat Verdi horen hoe muziek de eigenlijke verteller kan zijn. Twee geliefden weten dat hun laatste uur is aangebroken, en zijn machteloos, opstandig, maar acceptatie van hun lot (én hun eigen keuzes daarin) voert in toenemende mate de boventoon. De muziek verklankt de vrede van de naderende dood, en lost haast op in een ijle hoogte waarin we alleen maar de hemel kunnen horen.
De priesters in de tempel boven de grond roepen hun god Ptha aan, en de schuldbewuste Amneris verlaat zich op haar mantra "Pacem" ... vrede.
Monteverdi - L'Orfeo (1607)
Opera avant la lettre; Monteverdi doopte deze eersteling nog 'favola in musica', oftewel: muzikale fabel. Nog zonder de lyrische aria's die we van latere opera's kennen. Enkel recitatief en koren, naar (vermeend) Grieks model.
Wel met een voor die tijd ongehoord groot orkest, met wel 40 instrumentalisten, dat is staat was tot allerlei bruikbare theatrale effecten. Bijzonder was dat Monteverdi meteen al de integratie van tekst, zang, muziek en decor wist te bewerkstelligen die tot op de dag van vandaag de essentie van opera is gebleven.
In deze documentaire vertellen de makers over deze operaproductie. Over de muziek, de vormgeving en de choreografie.
(Geen ondertiteling bij het Engels, enkel Engels ondertiteld wanneer er Frans gesproken wordt).
Madrigalen
De kunstige madrigalen vierden hoogtij in de late renaissance, maar verloren hun expressieve kracht. 'Opera' was persoonlijker en emotioneler, en markeerde daarmee een nieuwe tijd waarin de mens met zijn persoonlijke herkenbare emoties centraal kwam te staan.
Madrigalen hadden (natuurlijk) hun oorsprong in Italië, maar ook in Engeland werd het populair. Deze madrigaal van Weelkes is onderdeel van het madrigalenboek 'The Triumphs of Oriana', ter ere van Queen Elisabeth I, Hier gezongen door The King's Singers.
Recitatief en aria
In de loop van de 17de eeuw ontstaat het onderscheid tussen 'recitatief' en 'aria'. Meer over de narratieve functies en de muzikale vorm vind je in de presentatie en in het cursusboekje. In het fragment uit Handels opera 'Semele' hoor je het recitatief na anderhalve minuut overgaan in de aria 'Myself I shall adore'.
In de romantiek, als het genre in handen is van de Italiaanse Verdi en de Duitse Wagner (beiden in 1813 geboren), verwatert het onderscheid tussen recitatief en aria, met als gevolg dat er een veel fijnmaziger mix ontstaat van actie en reflectie.
Mozart - Le Nozze di Figaro (1786)
Hoewel Mozart nog een helder onderscheid maakte tussen de verschillende onderdelen van een opera, wist hij steeds op meesterlijke wijze tekst en muziek te vervlechten, waarbij solo-, ensemble- en koorzang elkaar naadloos afwisselen, en de muziek voortdurend de handeling voortstuwt. In de komische opera 'Figaro' werd hij daarbij geholpen door het spitse libretto van Lorenzo da Ponte.
De 'rechtbankscene' is een briljante aaneenschakeling van alle elementen die het opera-genre rijk is, en houdt de kijker op het puntje van zijn stoel.
.... voor wie de hele 'Figaro' nog eens wil bekijken:
Wagner - Tristan und Isolde (1865)
Van de opera 'Tristan und Isolde' zou je kunnen zeggen dat daar een startpunt van de atonale muziek ligt. Of beter gezegd: het begin van het einde van de tonale muziek. De spanning tussen de dissonant en het laatste consonante slotakkoord, normaal een kwestie van secondes, wordt tot de abstracte lengte van 4 uren opgerekt, de totale tijdsduur van de opera. Als een muzikale analogie van de onvervulde liefde tussen Tristan en Isolde.
Deze rollen behoren tot de zwaarste van het totale opera-oeuvre, niet in de laatste plaats door de lengte en het feit dat de hoofdpersonen vrijwel voortdurend op het podium staan.
Stephen Fry (Brits schrijver, TV-maker, Apple-fanboy en Wagner-adept) bespreekt in Bayreuth, het episch centrum van de Wagner-wereld, het zogenaamde 'Tristan-akkoord', waar de hele opera op gebaseerd is.
Hieronder is het Tristan-akkoord te zien en te beluisteren.
Luister hier naar de complete ouverture, door het Philharmonia Orchestra o.l.v. Wilhelm Furtwängler.
Voor verdere verdieping
Websites
Nederlandse website met uitgebreide beschrijving van veel opera's, componiste en opvoeringen.
Uitgebreide Engelse website over de geschiedenis van opera, met veel voorbeelden en links naar andere artikelen.
Van Brittannica.
Boeken
Dick Disselkoen (e.a.) - Opera
Uitgeverij Sun/Ou, 1993
Een levendige beschrijving en analyse van 12 opera's, elk 'als spiegel van hun tijd'. Vanaf de barok tot in de 20ste eeuw. Zeer de moeite waard, helaas alleen nog 2de hands te krijgen.
Documenten
Onderstaande documenten zijn allemaal in het Engels.
Opera, a history: milestones and metamorphoses
Opera Classics Library, Burton D. Fisher
Verdi - Aida
Opera Classics Library, Burton D. Fisher
Mozart - Le Nozze di Figaro
Opera Classics Library, Burton D. Fisher
Wagner - Tristan und Isolde
Opera Mini Guide, Burton D. Fisher
Programmaboekjes
Kennelijk koopt iedereen ze bij ieder bezoek aan De Nederlandse Opera, en wil iedereen er ook weer vanaf. Ik vind het niet erg! Ik koop ze bij antiquariaten voor een paar euro, en heb een hele rij kleurrijke libretti en achtergronden bij een hele hoop opera's. Aan de selectie die hiernaast is afgebeeld is te zien dat ze nog mooi zijn vormgegeven ook.
Bij Dekker vd Vegt kosten ze doorgaans €3,95
