Disclaimer
Les 3: Melodie
Download hier de PDF
van de digitale presentatie
Melodiek
Een melodie zou je kunnen omschrijven als een reeks toonhoogten die achter elkaar geplaatst zijn. Een melodie wordt echter pas 'mooi' of 'pakkend' gevonden als die volgorde niet willekeurig is, maar zich voltrekt op een manier die ons meeneemt, verrast, herkenning biedt, en nog zo wat dingen.... Een aantal van die 'werkzame' elementen komen hier aan bod.
Melodische architectuur
Onderstaand fragment, de overbekende aria uit Verdi's opera 'Rigoletto', heeft een bepaalde opbouw, waarin de 'sequens' (herhaling van een melodische frase op een andere toonhoogte) een belangrijke rol speelt. Voor een gedetailleerde uitleg van deze opbouw van frases kun je de presentatie bekijken.
Hieronder de 'grafiek' van de melodie, die zich afspeelt tussen 0'13" en 0'46".
Melodische detaillering
Niet alleen de frases, maar ook de noten zelf zijn te analyseren. In tonale muziek beweegt een melodie zich altijd over de harmonie, over de akkoorden. Een akkoord is een samenstelling van een aantal tonen, en sommige melodische tonen komen overeen met die akkoord-tonen, en andere melodische tonen juist niet. Dat geeft dus een afwisseling tussen consonant en dissonant op micro-niveau, soms meerdere keren in een seconde! We nemen dat niet zo precies waar, maar de werking is er wel degelijk. Dat laat het volgende fragment uit een pianosonate van Mozart ons zien.
In dit middendeel van begint meteen de melodie in de rechterhand (bovenste balk) met een heldere begeleiding in de linkerhand (onderste balk). De begeleiding in de linkerhand vormt de akkoorden waar de melodie letterlijk bovenuit klinkt.
De rode noten in de melodie komen voor in die akkoorden (zijn dus consonant), en de oranje noten zijn komen niet voor in het akkoord (en zijn dus dissonant). Die dissonanten zijn soms echt 'schrijnend' als je ze los speelt, maar omdat ze meteen weer gevolgd worden door een consonant ervaren we dat niet bewust. Let op hoe de oranje noten vaak op de tel geplaatst zijn, wat het effect van de dissonant nog extra versterkt.
Herhaling
Een belangrijk element in melodie-structuur is de gevarieerde herhaling. De exacte herhaling op een andere toonhoogte zagen we al in Verdi's aria, de sequens. Een andere manier om een herhaling interessant te houden is door versiering, of 'omspeling'. Onderstaand voorbeeld is uit dezelfde sonate van Mozart. De eerste maat is de oorspronkelijke melodie, de tweede maat is de variatie. De rode noten vormen de melodie, de paarse zijn de omspeling in de variatie.
Versiering
Een belangrijk element in melodie-structuur is de gevarieerde herhaling. De exacte herhaling op een andere toonhoogte zagen we al in Verdi's aria, de sequens. Een andere manier om een herhaling interessant te houden is door versiering, of 'omspeling'. Onderstaand voorbeeld is uit dezelfde sonate van Mozart. De eerste maat is de oorspronkelijke melodie, de tweede maat is de variatie. De rode noten vormen de melodie, de paarse zijn de omspeling in de variatie.
Luisteropdracht melodie #1: een melodie met karakter
Je krijgt een aantal fragmenten te horen waarin de melodie duidelijk hoorbaar is. Aan iedere melodie is iets opmerkelijks. Probeer te achterhalen wat dat is.
Fragment #1:
Cole Porter (1891 - 1964)
Night and Day
Fragment #2:
Johann Sebastian Bach (1685 - 1750)
Courante uit Partita nr 1 voor viool solo
Fragment #3:
Francis Poulenc (1899 - 1963)
Novelette
Luisteropdracht melodie #2: hoor de zinnen, de komma’s en de punten.
Kun je in de volgende fragmenten horen uit hoeveel frasen de melodie bestaat?
Fragment #1:
Joseph Haydn (1732 - 1809)
uit: Symfonie 101 ‘de Klok’, deel 2 ‘Andante’
Fragment #2:
Robert Schumann (1810 - 1856)
uit Kinderszenen ‘Von fremden Ländern und Menschen’
Fragment #3:
Franz Schubert (1797 - 1828)
Heidenröslein
Fragment #4:
Blavet (1700 - 1768)
Fluitsonate in g kl.t. ‘La Lumagne’
Luisteropdracht melodie #3: hoor je iets bekends?
Welke bekende melodieën herken je in de volgende fragmenten?
Fragment #1:
Gustav Mahler (1860 - 1911)
Symfonie nr.1, deel 3
Fragment #2:
Sergei Rachmaninoffr (1873 - 1843)
Pianoconcert nr. 2, deel 2 (slot)