top of page

Les 3: Melodie

03_melodie.jpg

Download hier de PDF

van de digitale presentatie

Melodiek

Een melodie zou je kunnen omschrijven als een reeks toonhoogten die achter elkaar geplaatst zijn. Een melodie wordt echter pas 'mooi' of 'pakkend' gevonden als die volgorde niet willekeurig is, maar zich voltrekt op een manier die ons meeneemt, verrast, herkenning biedt, en nog zo wat dingen.... Een aantal van die 'werkzame' elementen komen hier aan bod.

Melodische architectuur

Onderstaand fragment, de overbekende aria uit Verdi's opera 'Rigoletto', heeft een bepaalde opbouw, waarin de 'sequens' (herhaling van een melodische frase op een andere toonhoogte) een belangrijke rol speelt. Voor een gedetailleerde uitleg van deze opbouw van frases kun je de presentatie bekijken.
Hieronder de 'grafiek' van de melodie, die zich afspeelt tussen 0'13" en 0'46". 

Schermafdruk 2018-02-03 19.12.28.png
Giuseppe Verdi - La donna è mobile
00:00 / 02:50
Melodische detaillering

Niet alleen de frases, maar ook de noten zelf zijn te analyseren. In tonale muziek beweegt een melodie zich altijd over de harmonie, over de akkoorden. Een akkoord is een samenstelling van een aantal tonen, en sommige melodische tonen komen overeen met die akkoord-tonen, en andere melodische tonen juist niet. Dat geeft dus een afwisseling tussen consonant en dissonant op micro-niveau, soms meerdere keren in een seconde! We nemen dat niet zo precies waar, maar de werking is er wel degelijk. Dat laat het volgende fragment uit een pianosonate van Mozart ons zien. 

In dit middendeel van begint meteen de melodie in de rechterhand (bovenste balk) met een heldere begeleiding in de linkerhand (onderste balk). De begeleiding in de linkerhand vormt de akkoorden waar de melodie letterlijk bovenuit klinkt.

De rode noten in de melodie komen voor in die akkoorden (zijn dus consonant), en de oranje noten zijn komen niet voor in het akkoord (en zijn dus dissonant). Die dissonanten zijn soms echt 'schrijnend' als je ze los speelt, maar omdat ze meteen weer gevolgd worden door een consonant ervaren we dat niet bewust. Let op hoe de oranje noten vaak op de tel geplaatst zijn, wat het effect van de dissonant nog extra versterkt. 

Mozart - Pianosonate nr. 5 KV 283, deel II Andante
00:00 / 05:01
Herhaling

Een belangrijk element in melodie-structuur is de gevarieerde herhaling. De exacte herhaling op een andere toonhoogte zagen we al in Verdi's aria, de sequens. Een andere manier om een herhaling interessant te houden is door versiering, of 'omspeling'. Onderstaand voorbeeld is uit dezelfde sonate van Mozart. De eerste maat is de oorspronkelijke melodie, de tweede maat is de variatie. De rode noten vormen de melodie, de paarse zijn de omspeling in de variatie. 

Mozart omspeling noten.jpg
Omspeling Mozart
00:00 / 00:16
Versiering

Een belangrijk element in melodie-structuur is de gevarieerde herhaling. De exacte herhaling op een andere toonhoogte zagen we al in Verdi's aria, de sequens. Een andere manier om een herhaling interessant te houden is door versiering, of 'omspeling'. Onderstaand voorbeeld is uit dezelfde sonate van Mozart. De eerste maat is de oorspronkelijke melodie, de tweede maat is de variatie. De rode noten vormen de melodie, de paarse zijn de omspeling in de variatie. 

Luisteropdracht melodie #1: een melodie met karakter
Je krijgt een aantal fragmenten te horen waarin de melodie duidelijk hoorbaar is. Aan iedere melodie is iets opmerkelijks. Probeer te achterhalen wat dat is.

Fragment #1:

Cole Porter (1891 - 1964)

Night and Day 

Night and day - Cole Porter
00:00 / 00:00

Fragment #2:

Johann Sebastian Bach (1685 - 1750)

Courante uit Partita nr 1 voor viool solo

Courante - Bach
00:00 / 00:00

Fragment #3:

Francis Poulenc (1899 - 1963)

Novelette

Novelette - Poulenc
00:00 / 00:00

Luisteropdracht melodie #2: hoor de zinnen, de komma’s en de punten.
Kun je in de volgende fragmenten horen uit hoeveel frasen de melodie bestaat?

Fragment #1:

Joseph Haydn (1732 - 1809)

uit: Symfonie 101 ‘de Klok’, deel 2 ‘Andante’

Symfonie 'De klok' - Haydn
00:00 / 00:00

Fragment #2:

Robert Schumann (1810 - 1856)

uit Kinderszenen ‘Von fremden Ländern und Menschen’

Kinderszenen - Schumann
00:00 / 00:00

Fragment #3:

Franz Schubert (1797 - 1828)

Heidenröslein

Heidenröslein - Schubert
00:00 / 00:00

Fragment #4:

Blavet (1700 - 1768)

Fluitsonate in g kl.t. ‘La Lumagne’

Fluitsonate - Blavet
00:00 / 00:00

Luisteropdracht melodie #3: hoor je iets bekends?
Welke bekende melodieën herken je in de volgende fragmenten?

Fragment #1:

Gustav Mahler (1860 - 1911)

Symfonie nr.1, deel 3

Symfonie nr.1 - Mahler
00:00 / 00:00

Fragment #2:

Sergei Rachmaninoffr (1873 - 1843)

Pianoconcert nr. 2, deel 2 (slot)

Pianoconcert nr.2 - Rachmaninoff
00:00 / 00:00
bottom of page