Disclaimer
Les 2: Ritme
Download hier de PDF
van de digitale presentatie
Een duidelijk ritme
Voor een wals waarop gedanst moet kunnen worden geldt ook dat daar geen verrassingen moeten zijn die de dansers op het verkeerde been kunnen zetten.
Soldaten marcheren op een mars, en daarvan moet het ritme helder en voorspelbaar zijn. Deze overbekende mars van Strauss voldoet daar helemaal aan.
Anders wordt het als een wals niet is om te dansen, maar alleen om naar te luisteren. Dan ontstaat er meer vrijheid voor subtiele tempowisselingen en het verleggen van accenten.
Ritme door de eeuwen heen
Het belang en de betekenis van ritme is in de loop van het afgelopen millennium sterk veranderd. In de Gregoriaanse zang was ritme een bijverschijnsel van de gezongen tekst, in de renaissance werd de samenzang zo complex dat de ritmische notatie verfijnd werd, in de barok werd de gecomponeerde muziek ook voor het hof, en dus om te dansen, en in de eeuwen daarna werd ritme een steeds meer losstaand element dat zich steeds abstracter ging verhouden tot de melodische en harmonische facetten van composities.
Beethoven heeft een essentiele bijdrage geleverd aan de ontwikkeling en verzelfstandiging van het ritme. Het openingsdeel van zijn derde symfonie, ook wel bekend als 'Eroica', staat in 3/4 maat. Maar gedurende hele passages accentueert Beethoven andere tellen dan de logische eerste tel, waardoor de luisteraar ritmisch gedesoriënteerd raakt. Maar het verrassingseffect is zo groot dat het de opwinding ook verhoogt. In het filmpje hiernaast zijn die passages van verhelderende tekst voorzien.
Extraatjes
De voorpremière van de Eroica vond plaats in het Weense paleis van graaf Lobkowitz, in 1804. We weten in ieder geval dat deze nieuwe symfonie grote indruk maakte. In de film 'Beethoven's Eroica' (BBC 2003), die helemaal gaat over die eerste opvoering, maakt ook de oude Haydn zijn opwachting, een niet-historisch maar wel interessant element. In het gesprek tussen een aantal aanwezigen komen de verschillen in tijdgeest mooi tot uiting (links). Rechts is de hele film te bekijken, met Engelse ondertiteling.
Stravinsky's roem, die een flink deel van de 20ste eeuw besloeg en hem tot een van de belangrijkste componisten van de vorige eeuw maakte, begon op 29 mei 1913, bij de roemruchte première van het ballet 'Le Sacre du Printemps' in Parijs. De compositie is een nieuwe stap in het gebruik van ritme, dat hier het prehistorische heidense Rusland moet verklanken. Op vermakelijke wijze vertelt de inmiddels oude Stravinsky hoe zijn impressario Diaghilev reageerde toen hij voor het eerst de stampende dissonante akkoorden te verduren kreeg.
Luisteropdracht ritme #1: kun je nog tellen, tel dan mee…
Luister naar de volgende fragmenten, en probeer te bepalen of je ze in groepjes van 2, van 3 of van 4 kunt meetellen. Of meeklappen. Luister naar de tel die het meest accent krijgt. Dat is vaak de eerste tel; vanaf daar kun je verder tellen. Omcirkel in het werkboek het juiste getal.
Fragment #1:
George Gershwin (1898 - 1937)
An American in Paris (1928)
Fragment #2:
Henry Purcell (1659 - 1695)
Cold Song (uit opera ‘King Arthur' (1692)
Fragment #3:
Wolfgang Amadeus Mozart (1756 - 1791)
Kyrie uit Mis in C kl.t. KV427
Fragment #4:
Mikhail Glinka (1804 - 1857)
Mazurka in c kl.t.
Fragment #5:
Antonín Dvořák (1841 - 1904)
Serenade voor strijkorkest, deel II
Fragment #6:
Johann Sebastian Bach (1685 - 1750)
Koraal uit de Matthäuspassion
Fragment #7:
Béla Bartók (1881 - 1945)
Roemeense volksdans
Fragment #8:
Joseph Haydn (1732 - 1809)
Symfonie nr. 6 in D gr.t. “De Morgen”, deel I
Fragment #9:
Georg Friedrich Händel (1685 - 1759)
Sarabande in d kl.t.
Fragment #10:
Franz Schubert (1797 - 1828)
Impromptu op. 90 nr. 2
Luisteropdracht ritme #2: zoek het ritme
Noem per fragment het instrument, of instrumenten, waar je het meest het ritme van de compositie in terughoort. Dat hoeft dus geen ritme-instrument te zijn!
Fragment #1:
Erik Satie (1866 - 1925)
Gymnopedie nr. 1 (orkestbewerking van C. Debussy)
Fragment #2:
Antonio Vivaldi (1678 - 1741)
Ouverture
Fragment #3:
Pjotr Iljitsj Tsjaikofsky (1840 - 1893)
Slavenmars
Fragment #4:
Stravinsky (1882 - 1971)
Tango