Disclaimer
Les 1: Inleiding & verkenning
Download hier de PDF
van de digitale presentatie
In de eerste les van de cursus hebben we ons bezig gehouden met de 'betekenis' van muziek. Waaruit bestaat de zeggingskracht van muziek? Is zij in staat iets te communiceren? Zo ja.... wat dan? Hoe dan? Of maakt muziek simpelweg gebruik van middelen die door iedereen binnen dezelfde cultuur begrepen worden?
Die 'middelen' zijn van groot belang: iedere tijd kent zijn eigen taal, vocabulaire en idioom. We hebben in vogelvlucht de kenmerken van deze taal in iedere stijlperiode bekeken.
Beluisterde fragmenten
Muzikaal verhaal, of verhalende muziek?
We begonnen met 'On the crest of the waves', een compositie voor orkest van de Finse componist Uljas Pulkkis uit 2003. Een redelijk recent werk dus, dat een muzikale verklanking van de zee is. Hij liet zich daarbij inspireren door Debussy's 'La mer' en door 'The sea' van Frank Bridge.
Het beluisterde fragment begon in de woeste storm en ging toen over in de poëtische kalmte van de rustige golven. Het fragment is hier nogmaals te beluisteren.
Het complete werk is hier op YouTube te vinden.
Het is duidelijk wat de componist bedoeld heeft: hij wilde de zee (zijn beeld van de zee?) laten horen, in al haar verschijningsvormen. Maar herken je dat ook meteen als je de titel niet kent? Zoja, is het werk dan geslaagd? Of is het anders niet gelukt? Of luisteren wij dan niet goed? Wat als je heel iets anders erin hoort? Is het überhaupt belangrijk?
Het 'Sanctus' door de eeuwen heen
Om het klankidioom van muzikale tijdperken enigszins te kunnen vergelijken, nemen we één uitgangspunt: een deel uit een Latijnse mis. De vorm van de meerdelige kerkmis heeft componisten door alle eeuwen heen geïnspireerd tot het schrijven van prachtige muziek.
​
De tekst van het 'Sanctus' (Heilig!) is één van de vaste delen van de 'Ordinarium Missae', oftewel de standaard mis die voor vele gelegenheden opgevoerd kon worden. Voor componisten door de eeuwen heen dus aantrekkelijk om een dergelijke mis te componeren.
Het éénstemmige Gregoriaans stamt al uit de vroege middeleeuwen. Het is zoals bij de meeste van deze gezangen onbekend wie de componist was.
Guillaume de Machaut (ca. 1300 - 1377) stond nog dicht bij de Gregoriaanse traditie, en verwerkte zoals gebruikelijk de Gregoriaanse melodieën in zijn a capella meerstemmige kerkelijke werken. Zijn beroemde 'Messe de Notre Dame' is de eerste mis die door één enkele componist is geschreven. Beluister hier 2 heel verschillende versies: die van Ensemble Organum en van Ensemble Gilles Binchois.
Anton Bruckner (1824 - 1896) was een diepgelovig man, en heeft ons naast zijn 9 symfonieën veel kerkelijke muziek nagelaten. Dit Sanctus is uit zijn derde mis uit 1868, die je hier in zijn geheel kunt bekijken.
Arvo Pärt, uit Estland, hervond het geloof in de 20ste eeuw, en grijpt in zijn composities terug op oude tradities zoals het Gregoriaans. Hier geen romantische uitbundigheid, maar eerder een ingetogen mantra, in zijn 'Berliner Messe', hier helemaal.
De klank van elke stijlperiode
Middeleeuwen (tot 1400)
Renaissance (1400 - 1600 )
Barok (1600 - 1750)
Classicisme (1750 - 1800)
Romantiek (1800 - 1900)
Moderne tijd (1900 - heden )
Voor verdere verdieping
Websites
Classical Music Only
Een handige website waarop je door tijdvakken en genres te selecteren nieuwe muziek kunt ontdekken.
​
Een toegankelijke website over klassieke muziek, met veel verhalen, lijstjes en tips.
​
Een blog van onderzoeker Henkjan Honing (muziekcognitie) over de betekenis van muziek en over muzikaliteit.
Deels Engelstalig.
​
Ongelooflijk veel bladmuziek (voor zo ver rechtenvrij) als PDF te downloaden. Ook oude handschriften, bewerkingen voor piano, enzovoort.
Documenten
An introduction to music studies​
Cambridge University Press, 2009
Boeken
Leo Samama - De zin van muziek
Amsterdam University Press, 2014
​
Een beknopte, en toch breed opgezette verkenning van het fenomeen muziek en de betekenis ervan, door een van de bekende musicologen van in het Nederlands taalgebied.
